Kara delikler çevresinde jet oluşumunu anlamak üzere çalışmalarını sürdüren Sabancı Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Emrah Kalemci önderliğinde bir ekip Avrupa Uzay Ajansı (ESA) gama ışını uydusu INTEGRAL, NASA x ışını uydusu SWIFT ve Tübitak Ulusal Gözlemevi teleskopları ile MAXI J1820+070 kodlu bir kara delik sisteminin eş zamanlı gözlemlerini gerçekleştirdi.
Emrah Kalemci
Kara delikler evrenimizdeki çok küçük buyutlu, ve çok büyük kütleçekim potansiyeline sahip gökcisimleridir. Bu cisimler normal bir yıldızla beraber bir çift yıldız sisteminde yer aldıkları zaman normal yıldızdan kara deliğe akan madde ısınarak çok büyük miktarlarda x ışınları yayabilirler. Bu parlama esnasında kara delikler Samanyolu Gökadası'ndaki en parlak x ışını yayan cisimler haline gelirler. Madde akışının azalmaya başladığı bir dönemde de, hala tam olarak anlaşılmayan nedenlerden dolayı, etrafındaki maddenin bir kısmını ışık hızına yakın hızlarda jet olarak sistemden dışarı püskürtebilirler.
Kara delik ve Jet
Kara delik kaynağının çevresinden gelen ışınımın jet oluşurken hangi fiziksel nedenlere değiştiğini anlamaya çalışan bu çalışmaya destek olmak için Emrah Kalemci ve önderliğindeki ekip büyük uzay teleskoplarına gözlem önerileri yazmakta. Projedeki diğer bilim insanları Dr. Tolga Dinçer (Yale Üniversitesi, doktora Sabancı Üniversitesi), Dr. Mehtap Özbey Arabacı (Erzurum Atatürk Üniversitesi), Dr. John Tomsick (Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley, ABD), Dr. Katja Pottschmidt (NASA Goddard Space Flight Center, ABD), Dr. Jörn Wilms (Erlangen Üniversitesi, Almanya), ve Dr. Tomaso Belloni (Brera Gözlemevi, İtalya) ile beraber yürütülen bu çalışma için INTEGRAL gözlemevi 2-4 Ekim 2018 aralığında toplam 300,000 saniye boyunca MAXI J1820+070 kaynağını gözlemiş ve verileri araştırma grubuna göndermiştir. Ayrıca INTEGRAL gözleminin öncesinde, sırasında ve sonrasında daha düşük x ışını enerjilerindeki değişimleri anlamak için SWIFT uydusu ile her gün gözlem yapılmıştır. X ışınları karadeliğin hemen çevresindeki fiziksel olaylar konusunda bize bilgi verirken, jetler ise radyo, kızılötesi ve optik (gözümüzün görebildiği ışık) bölgede ışıma yaparlar. Bu sebeple TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi Müdürlüğü ile iletişime geçerek Antalya Bakırlıtepe'deki 1m çapındaki T100 ve 1.5 m çapındaki RTT150 teleskopları ile de INTEGRAL gözlemleri öncesi ve sırasında hava açık olduğu geceler gözlemler yapıldı. Verilerin analizi devam etmekte olup ve sonuçlar uluslararası prestijli dergilerde ayrıca sunulacaktır.
Foto: İntegral Gözlemevi'nden
Foto: Swift Gözlemevi'nden
Foto: TÜBİTAK gözleminden
TÜBİTAK gözlemine ait tüm fotoğrafları incelemek için lütfen tıklayınız: http://www.tug.tubitak.gov.tr/galeri/tug_foto/tug_foto.html